Παραμένει το σύγχρονο ποδόσφαιρο της Πρέμιερ Λιγκ, με τα δυσθεώρητα οικονομικά δεδομένα, το λαϊκό άθλημα, που γνωρίζουμε από τα «γεννοφάσκια» του;
Ιστορικά, το ποδόσφαιρο έχει συνδεθεί με τις κοινότητες της εργατικής τάξης και αποτελούσε συχνά μία διέξοδο για άτομα προερχόμενα από τα κατώτερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα ώστε να ξεφύγουν από τη φτώχεια και να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Πολλοί θρύλοι του αθλήματος είχαν «ταπεινή» καταγωγή, αλλά χάρη στο ταλέντο και την εργατικότητά τους κατάφεραν να διακριθούν επαγγελματικά και να ανελιχθούν κοινωνικο-οικονομικά. Ωστόσο, στις μέρες μας, το κοινωνικό υπόβαθρο των ποδοσφαιριστών παρουσιάζει ποικιλομορφία, και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μία ενιαία κοινωνική καταγωγή των αθλητών.
Πιο συγκεκριμένα, στην Πρέμιερ Λιγκ, μπορεί κανείς να συναντήσει παίκτες με πολύ διαφορετική κοινωνική καταγωγή, από παιδιά της εργατικής τάξης μέχρι γόνους οικογενειών ανώτερων στρωμάτων. Συνεπώς, μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις ατόμων που είδαν το όνειρό τους για μια καλύτερη ζωή να γίνεται πραγματικότητα, από την άλλη όμως πολλοί παίκτες δεν είχαν να αντιμετωπίσουν αντίστοιχες (οικονομικές) δυσκολίες στην πορεία προς την επαγγελματική τους αναγνώριση και καταξίωση.
Έτσι, για παράδειγμα, στην Τότεναμ, ο Βραζιλιάνος Ριτσάρλισον, που δεν είχε ποδοσφαιρικά παπούτσια για να πάει στο πρώτο του δοκιμαστικό, είναι (για πόσο ακόμα;) συμπαίκτης με τον Γάλλο Γιορίς, που γεννήθηκε σε αστική οικογένεια με μητέρα δικηγόρο και πατέρα τραπεζίτη. Επίσης, κάθε περίπτωση ποδοσφαιριστή είναι μοναδική, αφού κάθε άνθρωπος έχει την ιδιαίτερη προσωπική του ιστορία, η οποία είναι συχνά σύνθετη και πολυπαραγοντική, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να κατατάξουμε με ευκολία τους παίκτες σε συμπαγείς, ακλόνητες κατηγορίες. Για παράδειγμα, μία τέτοια περίπτωση είναι ο Ντέλε Άλι της Έβερτον, ο οποίος μπορεί μεν να έχει αριστοκρατική καταγωγή από την πλευρά του Νιγηριανού πατέρα του, από μικρή όμως ηλικία δόθηκε για υιοθεσία, λόγω οικογενειακών προβλημάτων. Αυτή η πολυπλοκότητα της κοινωνικής πραγματικότητας καθιστά τη διερεύνηση του θέματος ιδιαίτερα δύσκολη.
Σε σχετική έρευνά του για το κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο των ταλαντούχων νεαρών ποδοσφαιριστών, ο Ντέιβιντ Ρίτσαρντσον και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι, παραδοσιακά, το ποδόσφαιρο στην Αγγλία ήταν «οχυρό» της εργατικής τάξης. Από την άλλη, οι ακαδημίες, οι οποίες αποτελούν τον βασικό θεσμό που επιφορτίζεται με την ανάπτυξη των νεαρών ποδοσφαιριστών, τείνουν να ευνοούν έναν «εξευγενισμό» του αθλήματος. Η έρευνα του Ρίτσαρντσον έδειξε ότι πάνω από το 40% των γονέων των ανερχόμενων ποδοσφαιριστών ανήκουν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, με τα ποσοστά να μειώνονται όσο κατεβαίνουμε στην κοινωνική πυραμίδα.
Όλοι οι γονείς ανεξαρτήτως τάξης δήλωσαν ότι κάνουν θυσίες για να στηρίξουν την ποδοσφαιρική ανέλιξη των παιδιών τους, αν και η θυσία των γονέων από τα ανώτερα στρώματα αφορά κυρίως προσωπικό χρόνο και κοινωνική ζωή, ενώ οι γονείς από τα κατώτερα στρώματα είναι που επιβαρύνονται κυρίως οικονομικά. Βασικό έξοδο είναι η μετακίνηση των επίδοξων ποδοσφαιριστών από και προς το προπονητικό κέντρο. Ο Ρίτσαρντσον συμπεραίνει ότι οι γονείς με καλύτερη οικονομική κατάσταση διαθέτουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα ως προς την υποστήριξη του ονείρου των παιδιών τους για μια καριέρα στο ποδόσφαιρο.
Όμως, η προσέγγιση του Ρίτσαρντσον και των συνεργατών του συναντά και αντίλογο. Για παράδειγμα, κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι περισσότεροι παίκτες της εθνικής Αγγλίας προέρχονται από την εργατική τάξη, παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία του αγγλικού πληθυσμού ανήκει στη μεσαία. Αυτό λέγεται πως οφείλεται στο γεγονός ότι το ποδόσφαιρο αποτελεί συχνά έναν τρόπο εξόδου από τη φτώχεια, με αποτέλεσμα οι γονείς φτωχών οικογενειών να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να παλέψουν για να καταξιωθούν, ακολουθώντας την εν λόγω σταδιοδρομία, σε αντίθεση πολλές φορές με εύπορους γονείς που τα ωθούν σε έναν πιο ασφαλή δρόμο. Από αυτή την άποψη, οι ακαδημίες θεωρείται πως υποστηρίζουν τα φτωχότερα παιδιά να αναδείξουν το ταλέντο τους (εφόσον υπάρχει) ανταγωνιζόμενα επί ίσοις όροις με εκκολαπτόμενους ποδοσφαιριστές από οικογένειες που απολαμβάνουν περισσότερα προνόμια.
Σε αυτό το πνεύμα, υπενθυμίζεται ότι δύο θρύλοι του αγγλικού ποδοσφαίρου, οι Γουέιν Ρούνεϊ και Ρόμπι Φάουλερ, μεγάλωσαν σε φτωχογειτονιές του Λίβερπουλ, ενώ αντίστοιχες δυσκολίες αντιμετώπισαν στην πιο σύγχρονη ποδοσφαιρική ιστορία και οι Τζακ Γκρίλις, Μπουκάγιο Σάκα, Χάρι Κέιν, Ραχίμ Στέρλινγκ, Μάρκους Ράσφορντ και Φιλ Φόντεν. Και, όταν μιλάμε για μη Άγγλους ποδοσφαιριστές της Πρέμιερ Λιγκ, μάλλον λίγοι αγνοούν τη φτώχεια που αντιμετώπισε ο πρώην παίκτης της Λίβερπουλ, Σάντιο Μανέ, ο οποίος άλλωστε φημίζεται για τις προσπάθειές του να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των συντοπιτών του.
Μάλιστα, οι συντάκτες ενός άρθρου στο Medium φτάνουν στο άλλο άκρο από τον Ρίτσαρντσον, υποστηρίζοντας ότι η μεσαία τάξη είναι πρακτικά αποκλεισμένη (!) από το αγγλικό ποδόσφαιρο, σε ένα σύστημα που ευνοεί μόνο την άνοδο αθλητών προερχόμενων από την εργατική τάξη. Αναφερόμενοι ξανά στην εθνική Αγγλίας, οι αρθρογράφοι παραπέμπουν μεταξύ άλλων στους Ντέιβιντ Μπέκαμ, Τζο Κόουλ, Σολ Κάμπελ, Στίβεν Τζέραρντ, Πολ Ινς, Ντέιβιντ Σίμαν και Τέντι Σέριγχαμ για να ισχυριστούν ότι τα «Τρία Λιοντάρια» διαχρονικά κατακλύζονται από παίκτες των οποίων οι πατεράδες φορούσαν «μπλε κολάρο». Μόνο πέντε από τους τριάντα τέσσερις Άγγλους ποδοσφαιριστές της λίστας (ένας εκ των οποίων ο Πίτερ Κράουτς) φέρονται να προέρχονται από ανώτερα κοινωνικά στρώματα.
Σε αυτό το κλίμα, υπενθυμίζεται ότι, για παράδειγμα, τη δεκαετία του ’80 η εργατική τάξη αποτελούσε πολύ μεγαλύτερο μέρος της αγγλικής κοινωνίας απ’ ό,τι σήμερα, με τη ραγδαία αύξηση στο μορφωτικό και, συνεπώς, στο οικονομικό επίπεδο των Άγγλων να έχει αλλάξει τον κοινωνικό χάρτη τις τελευταίες δεκαετίες. Παρ’ όλα αυτά, η παραδοσιακή νοοτροπία της αγγλικής κουλτούρας ευνοεί μία άποψη σύμφωνα με την οποία το ποδόσφαιρο είναι κάτι που το μαθαίνεις στην πράξη, και όχι από πτυχιούχους ειδικούς, κάτι που ευνοεί τα παιδιά της εργατικής τάξης. Παράλληλα, υποστηρίζεται ότι οι περισσότεροι ποδοσφαιριστές εγκαταλείπουν το σχολείο πριν κλείσουν τα 16, με αποτέλεσμα να μη νοείται φοιτητής-ποδοσφαιριστής. Κάτι πρέπει να θυσιάσεις: είτε τις σπουδές σου είτε το όνειρο του να κλοτσήσεις μια μέρα την μπάλα στο γρασίδι του Ολντ Τράφορντ ή του Άνφιλντ.
Ωστόσο, η κατακλείδα του παραπάνω άρθρου είναι αρκετά ενδιαφέρουσα, καθώς υποστηρίζεται ότι εάν οι ποδοσφαιρικοί παράγοντες συνειδητοποιούσαν ότι οι δύο ώρες προπόνησης τη μέρα δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενες με τις σπουδές και το πτυχίο, το αποτέλεσμα θα ήταν ποδοσφαιριστές με περισσότερο ανεπτυγμένες τις διανοητικές τους δεξιότητες – άλλωστε τονίζεται πως το ποδόσφαιρο, όπως κάθε άθλημα, αποτελεί σε μεγάλο βαθμό πνευματική δραστηριότητα, που προϋποθέτει την υψηλή ευφυΐα των επαγγελματιών αθλητών. Έτσι, στην πραγματικότητα, ένας μορφωμένος αθλητής θα ισοδυναμούσε με έναν καλύτερο αθλητή.
Εν κατακλείδι, υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις όσον αφορά το κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο των επαγγελματιών ποδοσφαιριστών στην Αγγλία, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι ευνοούνται τα παιδιά των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, και κάποιους άλλους να θεωρούν πως η εργατική τάξη, παρότι τείνει να «μικρύνει», εξακολουθεί να μονοπωλεί στον χώρο του επαγγελματικού ποδοσφαίρου. Μεγάλο ρόλο στην κοινωνική σύσταση του ποδοσφαιρικού κόσμου θεωρείται ότι διαδραματίζουν παράγοντες όπως τα συστήματα ακαδημιών, το σκάουτινγκ και η παγκοσμιοποίηση. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται πως δεν μπορούμε πλέον να υποθέσουμε ότι κάθε ποδοσφαιριστής έχει εξ ορισμού να διηγηθεί μια ρομαντική ιστορία για τα πρώτα του βήματα στη ζωή και στο άθλημα, αν και μάλλον αυτό ισχύει για τους περισσότερους Άγγλους παίκτες που αγωνίζονται στο κορυφαίο επίπεδο.
