Η εισβολή των ξένων ζάπλουτων επιχειρηματιών στο αγγλικό ποδόσφαιρο συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό, με ομάδες κάθε κατηγορίας πια να «απειλούνται» από ένα ψυχρό και φθηνό ηθικά ξεπούλημα.
Δύο δεκαετίες αφότου η Πρέμιερ Λιγκ ξεκίνησε τον χορό με την παραχώρηση συλλόγων σε ξένους επιχειρηματίες, έχει γίνει νόρμα για φιλόδοξους πλούσιους να παίζουν Football Manager στην πραγματική ζωή, ακόμα και στις χαμηλότερες κατηγορίες, που νομίζαμε ότι θα παρέμεναν «αγνές». Δεν μπορούμε παρά να εγείρουμε το ερώτημα: πόσος χώρος υπάρχει πια για εισαγόμενους επιχειρηματίες, ολιγάρχες και μαχαραγιάδες που θα κουμαντάρουν ομάδες που σημαίνουν τόσα για τις κοινότητες που εκπροσωπούν; Είναι το σύστημα αυτοτροφοδοτούμενο, κάνοντας τους φιλάθλους να ονειρεύονται πως θα έρθει και στη δική τους ομάδα ένα… λεφτόδεντρο, αν πρόκειται ποτέ να βιώσουν κάποια επιτυχία; Είναι θεμιτή η τάση;
Κοιτώντας τη λίστα των ιδιοκτητών των αγγλικών ομάδων, παρατηρείται ένα μοτίβο γεμάτο από «γιάπικο» λεξιλόγιο, τόσο στους εταιρικούς τίτλους όσο και στον χώρο όπου έκαναν τον πλούτο τους. Υπενθυμίζουν ότι οι ομάδες, που φτιάχνουν και χαλάνε τα απογεύματα εκατομμυρίων φιλάθλων, είναι απλά περιουσιακά στοιχεία, εταιρείες, επενδύσεις και όποια άλλη λέξη ταιριάζει. Στο τιμόνι τους δεν βρίσκονται άνθρωποι που ζουν και αναπνέουν για την ομάδα, αλλά νομικά πρόσωπα και επιχειρηματίες που έχουν μάθει να αποζητούν το βραχυπρόθεσμο οικονομικό κέρδος. Τι άλλα κίνητρα μπορεί να υπάρχουν πίσω από τόσες εξαγορές; Η άσκηση «ήπιας δύναμης» (soft power) στην Αγγλία, επιπλέον εμπορικά ανοίγματα στην τοπική αγορά, η ματαιοδοξία κάποιου βαριεστημένου μεγιστάνα, μέχρι και το γυάλισμα μίας αμφιλεγόμενης προσωπικότητας ή χώρας (sportswashing).
Υπάρχουν όντως τόσοι ξένοι ιδιοκτήτες;
Ξεκινώντας από την Πρέμιερ Λιγκ, είναι ευκολότερο να ονοματίσουμε τις ομάδες που ΔΕΝ έχουν τουλάχιστον μερικώς υπερπόντια εμπλοκή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς τους. Πρόκειται για την Μπρέντφορντ, την Μπράιτον και την Τότεναμ. Κι από αυτές, μόνο ο ιδιοκτήτης των «Μελισσών», ο Μάθιου Μπέναμ, δεν είναι δισεκατομμυριούχος και υποστήριζε τον σύλλογο μεγαλώνοντας. Παρεμπιπτόντως, η Μπρέντφορντ είναι από τις ελάχιστες ομάδες-εξαίρεση που κατάφεραν τα τελευταία χρόνια να εδραιωθούν στην Πρέμιερ Λιγκ μετά την άνοδό τους από την Τσάμπιονσιπ.
Ακόμη, ένα σημαντικό ποσοστό συλλόγων μέχρι και σε κατηγορίες που δεν μεταδίδουν αγώνες κάθε Σαββατοκύριακό στην τηλεόραση, έχουν κάποιου τύπου αλλοδαπή δύναμη να κινεί τα νήματα. Οι Αμερικανοί, τους οποίους ο Γκάρι Νέβιλ χαρακτήρησε «σαφή και άμεσο κίνδυνο για την πυραμίδα και τη δομή του παιχνιδιού» έρχονται στην πρώτη θέση – σε κάποιες περιπτώσεις οι αγοραστές ασχολούνται ήδη με τον επαγγελματικό αθλητισμό, όπως ο Τομ Μπρέιντι ως minority owner στην Μπέρμιγχαμ Σίτι, ο Μαρκ Ατανάσιο στη Νόριτς, που επίσης έχει την ομάδα μπέιζμπολ Μιλγουόκι Μπρούερς και οι Στίβεν Κάπλαν και Τζέισον Λέβιεν στη Σουόνσι, που επίσης έχουν τους Μέμφις Γκρίζλις και την DC Γιουνάιτεντ του MLS. Σε αυτούς προστέθηκε τις τελευταίες μέρες και ο Αμερικανός ράπερ Snoop Dogg ως συνιδιοκτήτης των «Κύκνων».
Σε άλλες περιπτώσεις η σύνδεση με τον αθλητισμό απουσιάζει πλήρως, όπως αυτή της Πόρτσμουθ. Ιδιοκτήτης της είναι ο Μάικλ Άισνερ, πρώην διευθύνων σύμβουλος της Disney. Φίλοι του αγγλικού πρωταθλήματος από μακρινές χώρες με ελλιπή ποδοσφαιρική παράδοση μπορεί να μην έχουν δει παίκτη τους να παίζει στην Αγγλία, βλέπουν όμως κάποιον ομοεθνή επιχειρηματία να κάνει κουμάντο σε κάποιον σύλλογο: η Λέστερ κι η Σέφιλντ Γουένσντεϊ κατέχονται από Ταϊλανδούς, η Όξφορντ Γιουνάιτεντ από Ινδονήσιους, η Γουίκομ από έναν Γεωργιανο-Καζάκο επιχειρηματία, η Μπρίστολ Ρόβερς από Ιορδανό πολυεκατομμυριούχο, η ΜΚ Ντονς και η Έμπσφλιτ Γιουνάιτεντ από επιχειρηματίες του Κουβέιτ.
Το φαινόμενο, όπως είδαμε, έφτασε μέχρι και τη Γέοβιλ, στο επίπεδο της Νάσιοναλ Λιγκ, δεν ξεκίνησε όμως αυτή τον χορό. Αντίστοιχη αλλαγή πέρασε πέραν της Έμπσφλιτ, και η Σάτον Γιουνάιτεντ, που μοιράζεται μεταξύ ενός Αμερικανο-νότιοαφρικανού επιχειρηματία, κι ενός Σαουδάραβα. Ακόμη κι η περίπτωση της Γουόκινγκ, που το 2022 μιλούσαμε για μαθήματα ξένης ιδιοκτησίας από τους Αμερικανούς αρμόδιους της, τον Ιούλιο του 2024 κινδύνεψε να χρεοκοπήσει αν δεν βρισκόταν νέος ιδιοκτήτης. Το πλειοψηφικό πακέτο μετοχών αγόρασε (ω τι έκπληξη!) ένας άλλος Αμερικανός, που πρωτύτερα είχε εμπλακεί στην Νταγκ εντ Ρεντ, και είναι συνιδιοκτήτης της Μινεσότα Γιουνάιτεντ.
Μετά, υπάρχουν και τα πιο γκροτέσκ παραδείγματα: η ινδική οικογένεια Βένκι στην Μπλάκμπερν που διέλυσε το αξιοπρεπέστατο σύνολο του Άλαρνταϊς κι έβαλε τους παίκτες να παίξουν σε διαφήμιση για κοτόπουλο, ο Μαλαισιανός Βίνσεντ Ταν στην Κάρντιφ που αντικατέστησε στο έμβλημα το παραδοσιακό γαλαζοπούλι με έναν κόκκινο δράκο (!) για να κάνει πιο εύκολα μάρκετινγκ στην Ασία και τον Αιγύπτιο Άσεμ Άλαμ στην Χαλ που ήθελε να της κοτσάρει το «Τάιγκερς» στην ονομασία του συλλόγου, ώστε να την φέρει πιο κοντά στο αμερικανικό σύστημα ονοματοδοσίας.
Φυσικά βασιλιάς πρέπει να ανακηρυχθεί ο Τοντ Μπόελι, που ήρθε στην Τσέλσι να αντικαταστήσει τον πρωτεργάτη των ξένων ιδιοκτητών, Ρόμαν Αμπράμοβιτς. Ο Αμερικανός επιχειρηματίας έχει αποδείξει πολλές φορές πως είναι εξαιρετικά ακατάλληλος να αποφασίζει για έναν ποδοσφαιρικό σύλλογο, τόσο με τις γελοίες δηλώσεις του, όσο και με το δίχως προηγούμενο σερί υπερφουσκωμένων ποσών για περισσότερες μεταγραφές απ’ όσες χωράνε στα αποδυτήρια του Στάμφορντ Μπριτζ.
Και τι πειράζει;
Φυσικά, ένας μη Βρετανός ιδιοκτήτης δεν είναι απαραίτητα κακά μαντάτα ή «ξεπούλημα» για τον σύλλογο, ωστόσο σε πολύ λίγες περιπτώσεις η διαδικασία είναι αναίμακτη. Οι πιο πολύκροτες, που ξεκίνησαν και την τάση, δηλαδή η Μάντσεστερ Σίτι και η Τσέλσι, έχουν μεν καταφέρει άνευ προηγουμένου επιτυχίες αγωνιστικά, έφεραν όμως και πολλές ανησυχίες τόσο φιλοσοφικές και οικονομικές, όσο και νομικές. Ακόμα κι αν καταλαβαίνουν από ποδόσφαιρο, οι ξένοι ιδιοκτήτες έχουν κάποια αίσθηση των παραδόσεων και των ευθυνών των συλλόγων ως θεματοφύλακες των κοινωνικών θεσμών, και όχι απλώς ως επιχειρήσεις;
Η ταυτότητα του συλλόγου φαίνεται να είναι το πρώτο πράγμα που κινδυνεύει να πάει περίπατο, όταν εμπλέκεται σε αυτόν κάποιος ξένος μεγιστάνας. Οι ποδοσφαιρικοί σύλλογοι λειτουργούν σαν κοινοτικοί οργανισμοί, εκπροσωπώντας την τοπική τους κοινότητα, με όλη την ιστορία, τη γεωγραφία και τις αξίες που συνοψίζονται πίσω από ένα όνομα και ένα έμβλημα. Όντας το ποδόσφαιρο του λαού, πάρα πολλές ομάδες έχουν ένα περήφανο εργατικό παρελθόν στου οποίου την ιστορία και κουλτούρα δίνουν έμφαση. Η συμβίωση μίας τέτοιας ταυτότητας με το portfolio μίας πολυεθνικής εταιρείας δεν είναι αυτονόητη. Συνήθως μάλιστα είναι η ίδια αυτή η εργατική τάξη που καταλήγει να αποκλείεται από τις κερκίδες, όταν οι τιμές των εισιτηρίων πολλαπλασιάζονται σε σημείο που πολλοί φίλαθλοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν.
Αντίστοιχα, για το μεγαλύτερο κομμάτι της ιστορίας τους, οι ομάδες και οι άνθρωποι που απάρτιζαν αυτές τις ομάδες δεν ήταν πολύ πλουσιότεροι από τον κόσμο που συνέρρεε στα γήπεδα για να τις δει, και συζητήσεις περί «ιδιοκτησίας», τουλάχιστον με την σημερινή μορφή, ήταν ανήκουστες. Πριν τον κανονισμό Μπόσμαν το 1995, η πλειοψηφία των παικτών ήταν Άγγλοι, και αρκετές φορές γεννημένοι και μεγαλωμένοι στην ίδια κοινότητα που εκπροσωπούσαν στο χορτάρι, πριν τουλάχιστον πάρουν μεταγραφή. Ακόμη και η ενδεκάδα μπορούσε να προέρχεται από την ίδια πόλη, ως μία εκδοχή «τοπικής εθνικής». Η συναισθηματική αξία του ντόπιου, που μεγάλωσε στην πόλη και ανδρώθηκε στις ακαδημίες της ομάδας είναι ένα χαρακτηριστικό που εκτιμάται μέχρι και σήμερα, κι ο εκάστοτε παίκτης είναι πολύ ευκολότερο να αγαπηθεί από την κερκίδα. Τα ίδια στάνταρ φαίνεται πως δεν ισχύουν πια και για τα άτομα που παίρνουν τις αποφάσεις.
Η συντριπτική πλειοψηφία των φίλων της Νιουκάστλ ήταν εξαιρετικά θετική με την εξαγορά της ομάδας τους το 2021. Σίγουρα, υπήρχε ο χρόνιος και διακαής πόθος να απαλλαχθούν από το καθεστώς του Μάικ Άσλι, ωστόσο οι συζητήσεις για το νέο καθεστώς επικεντρώθηκαν γύρω από το ύψος της περιουσίας των νέων ιδιοκτητών (που κάνουν τους Άραβες της Σίτι να μοιάζουν θνητοί). Η κουβέντα ελάχιστα στάθηκε στο εξαιρετικά σημαντικό ερώτημα του κατά πόσο θεμιτό είναι να εξαγοράζεται ένας ποδοσφαιρικός σύλλογος στην Αγγλία από ένα ξένο κράτος, πόσο μάλλον τη Σαουδική Αραβία – μία θεοκρατική, αυταρχική χώρα με βαρύ ιστορικό παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταπίεσης των γυναικών κι εξάλειψη οποιωνδήποτε κοινωνικά ευάλωτων μειονοτήτων.
Η υπόσχεση των αμέτρητων πετροδόλλαρων, με ό,τι αγωνιστική επιτυχία αυτά θα φέρουν, ήταν αρκετή για να πείσει τους «Τζόρντις» όχι απλά να δεχτούν την κραυγαλέα περίπτωση sportswashing, αλλά να βγουν στους δρόμους με σημαίες της Σαουδικής Αραβίας, keffiyeh στο κεφάλι και ό,τι άλλο αντικείμενο πράσινου και λευκού χρώματος κατάφεραν να βρουν. Αυτά τα χρώματα δεν είναι της Νιουκάστλ, αντιπροσωπεύουν όμως την ισχυρή χώρα της Μέσης Ανατολής. Σύντομα, το ξεπούλημα έφερε αποτελέσματα: η ομάδα σταμάτησε να συχνάζει στο κάτω μισό της βαθμολογίας, πιέζει για θέσεις στο Τσάμπιονς Λιγκ και τον τελευταίο Μάρτιο γιόρτασε με ενθουσιασμό το πρώτο τρόπαιο στα τελευταία 70 χρόνια της ιστορίας της.
Αντίστοιχες αντιδράσεις υπήρξαν και από τον κόσμο της Τσέλσι το 2003 και της Μάντσεστερ Σίτι το 2008. Το 2021, ωστόσο, το sportswashing είχε πια εισέλθει στο λεξιλόγιο του ποδοσφαίρου κι οι φίλαθλοι ένιωθαν όλες τις αλλαγές που έφερνε. Ο κόσμος ασκούσε κριτική στο επερχόμενο Μουντιάλ του Κατάρ, την έλλειψη ποδοσφαιρικής παράδοσης της χώρας, τον παράτυπο τρόπο που της ανατέθηκε η διοργάνωση, τις άθλιες συνθήκες για τους εργάτες και τους χιλιάδες θανάτους τους και τις απαρχαιωμένες αντιλήψεις της χώρας που θα αναγκάζονταν να υποστούν όσοι φίλαθλοι παραστούν σε αυτό.
Το Κατάρ δεν ήταν η μόνη έκφανση του sportswashing. Η Σαουδική Αραβία είχε προ πολλού κανονικοποιηθεί σαν προορισμός διάσημων παικτών όπου πληρώνονται πολλά για να κάνουν λίγα σε ένα πρωτάθλημα που βλέπουν ακόμη λιγότεροι. Σύντομα θα μάθαιναν τη χώρα ακόμη περισσότεροι, χάρη σε μεταγραφές όπως του Κριστιάνο Ρονάλντο και του Νεϊμάρ. Μαζί με το Μουντιάλ, διάφορα κράτη στην Μέση Ανατολή έχουν επιλεγεί για να φιλοξενήσουν διοργανώσεις που δεν τους ανήκουν: ο τελικός του Γιουρόπα Λιγκ του 2019 έγινε στο Αζερμπαϊτζάν, τα Ισπανικά και Ιταλικά Σούπερ Καπ έγιναν για τρεις και δύο φορές αντίστοιχα στην Σαουδική Αραβία, το Παγκόσμιο Συλλόγων έγινε δύο φορές στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και μία στη Σαουδική Αραβία. Σε πιο «ελληνικά» νέα, η μπασκετική Ευρωλίγκα ετοιμάζεται να καλωσορίσει την άρτι ιδρυθείσα, και καθόλου ευρωπαϊκή, Dubai Basketball. Οι Σαουδάραβες θα διοργανώσουν και αυτοί Μουντιάλ, αυτό του 2034. Ήταν τέτοια η δόμηση των προηγούμενων διοργανώσεων, ώστε η διαδικασία επιλογής για το 2034 να έχει αφήσει, μάλλον όχι τυχαία, ως μόνη προσφορά αυτή της μεγάλης χώρας της Αραβικής χερσονήσου.
Αυτά και πολλά ακόμα είναι θέματα που συζητούνται και απασχολούν τους ποδοσφαιρόφιλους, συχνά με μία δόση ισχυρού πεσιμισμού. Φαίνεται όμως, πως η αγάπη για τον σύλλογο και η επιθυμία για διακρίσεις μπορεί χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία να «φιμώσει» τις όποιες εύλογες ερωτήσεις προξενούνται όταν μία ομάδα περνάει στον έλεγχο μίας αμφιλεγόμενης, ξένης δύναμης. Ίσως ο κόσμος κάνει υποσυνείδητα αυτή την παραχώρηση, βλέποντας πως με κάθε χρονιά που περνάει, τόσο δυσκολότερο είναι να καταφέρει κάτι μία ομάδα χωρίς βαθύπλουτο ιδιοκτήτη, ξένο ή μη. Η Κρίσταλ Πάλας, που μόλις κέρδισε τον πρώτο τίτλο της ιστορίας της, είναι περιουσιακό στοιχείο τεσσάρων ανδρών, τρεις εκ των οποίων Αμερικανοί, με συνολική αξία περί τα 5,5 δισεκατομμύρια και άλλες ομάδες στην κατοχή τους. Η πολυϊδιοκτησία με τη Λιόν φαίνεται πως θα κοστίσει στην Πάλας ένα «σκαλί» στις φετινές ευρωπαϊκές διοργανώσεις.
Το ποδοσφαιρικό μοντέλο της… Disney
Ένας όρος που χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο στο πλαίσιο του ποδοσφαίρου είναι το «disneyfication», η «ντισνεϊοποίηση» του αθλήματος. Ο όρος αρχικά ξεκίνησε να χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο η Disney μετατρέπει πολύπλοκες, μπερδεμένες ή πολιτισμικά ειδικές αφηγήσεις σε απλοποιημένες, εμπορευματοποιημένες, γρήγορες και εύπεπτες εμπειρίες, όπως τα παραμύθια που γίνονται ασφαλή και εμπορεύσιμα παγκοσμίως. Στο ποδόσφαιρο, αυτό μπορεί να σημαίνει πως οι σύλλογοι χάνουν την ξεχωριστή προσωπικότητά τους στο βωμό της ομοιομορφίας, την όποια πολιτική τους θέση, έτσι ώστε να προσαρμοστούν στην «ακίνδυνη» παγκόσμια μετάδοση, ως ένα προϊόν παθητικής κατανάλωσης αντί της ενεργής κοινοτικής συμμετοχής.
Πρώιμα παραδείγματα αυτής της τροπής βρίσκει κανείς από τις μεταρρυθμίσεις της Μάργκαρετ Θάτσερ που οδήγησαν στη δημιουργία της Πρέμιερ Λιγκ: η κατάργηση των όρθιων θέσεων, η απαγόρευση κατανάλωσης αλκοόλ με θέα στο γήπεδο και η αύξηση των τιμών στα εισιτήρια, δηλαδή μία γενικότερη κατεύθυνση μακριά από τις εργατικές καταβολές που είχε από τα γεννοφάσκια του το ποδόσφαιρο. Μπορεί όλα τα παραπάνω να βοήθησαν στην εν μέρει εξάλειψη του χουλιγκανισμού, όμως στο μυαλό αρκετών αυτό ήταν απλά μία εύκολη πρόφαση.
Ίσως το πιο γνωστό σύγχρονο παράδειγμα του φαινομένου να είναι η αλλαγή των παραδοσιακών εμβλημάτων των συλλόγων σε απλουστευμένες, μινιμαλιστικές εκδοχές τους που (θεωρείται πως) είναι πιο «εμπορεύσιμα σε νέες αγορές». Ένοχη σε τέτοιες αλλαγές είναι μέχρι και η Γέοβιλ, που μπήκε σε μία μακρά λίστα ομάδων που απαρνήθηκαν τον θυρεό της πόλης που κοσμούσε για δεκαετίες το ποδοσφαιρικό έμβλημα, προτιμώντας πια μία πιο generic επιλογή. Συχνά οι αλλαγές ακολουθούν το παράδειγμα της Μάντσεστερ Σίτι με κυκλικό σήμα, με ή χωρίς ασπίδα, μικρή χρωματική παλέτα, λίγες λεπτομέρειες και προαιρετικά το τετραψήφιο έτος ίδρυσης του συλλόγου χωρισμένο σε δύο δυάδες αριστερά και δεξιά του εμβλήματος, βλ. Μπρέντφορντ ή Στίβενεϊτζ. Η Γουέστ Χαμ έχασε το κάστρο στο νέο σήμα της, όπου προστέθηκε η λέξη «London», διευκρίνηση που χρειάζεται μόνο αν κάποιος δεν γνωρίζει την έδρα του συλλόγου – πιθανότατα δηλαδή, κάποιος στο μακρινό εξωτερικό.
Δεν θα μπορούσε να λείπει από την κουβέντα φυσικά η Ρέξαμ, ο τρίτος παλαιότερος σύλλογος στον κόσμο. Οι Ουαλοί μπορεί να μην έχουν δει (ακόμη) αλλαγές στο έμβλημα της ομάδας τους, ζουν όμως την πιο χαρακτηριστική περίπτωση ντισνεϊοποίησης στο αγγλικό ποδόσφαιρο. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, κατάφεραν να γίνουν η πρώτη ομάδα στην ιστορία της χώρας που κερδίζει τρεις σερί ανόδους, χάρη στους νέους, χολιγουντιανούς ιδιοκτήτες τους και τα χρήματα που προσέφεραν στην ομάδα. Από την εξαγορά της τον Νοέμβριο του 2020, η οπαδική βάση της Ρέξαμ έχει πολλαπλασιαστεί, κυρίως από Αμερικανούς οπαδούς, τόσο χάρη στη δύναμη των ονομάτων των ιδιοκτητών της, όσο και στη σειρά ντοκιμαντέρ της πλατφόρμας της Disney, «Welcome to Wrexham», όπου οι συνεχόμενοι άνοδοι στο χορτάρι φαντάζουν σαν μία μεταφορά του «Ted Lasso» στη πραγματική ζωή. Στο πρόσφατο φιλικό της Ρέξαμ ενάντια στη Μέλμπουρν Βίκτορι στην Αυστραλία, την μπάλα του αγώνα παρέδωσε ο… Deadpool, ο χαρακτήρας της Marvel που ενσαρκώνει ο Ράιαν Ρέινολντς, ένας εκ των δύο ιδιοκτητών της ουαλικής ομάδας.
Η ομάδα, που μέχρι πριν λίγα χρόνια βολόδερνε στη Νάσιοναλ Λιγκ, πλέον λειτουργεί σαν καμία άλλη ομάδα στη Φούτμπολ Λιγκ – κλείνει συμβόλαια με μεγάλες ταξιδιωτικές εταιρείες, όπως η Expedia, και δίνει καλοκαιρινούς αγώνες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τέτοια προνόμια κάνουν το αφήγημα της ανόδου της σαν «παραμύθι» να φαίνεται κάπως αφελές, αφού σχεδόν κανένας αντίπαλός της τα τρία τελευταία χρόνια δεν είχε τους δικούς της πόρους. Είναι εξαιρετικά πιθανό να βρισκόμαστε ακόμη στην μέση της ιστορίας της – τη στιγμή της συγγραφής του κειμένου, πλασάρεται ως δέκατο φαβορί για κατάκτηση της Τσάμπιονσιπ. Παραδόξως, δεν θεωρείται η δυνατότερη από τις νεοφώτιστες: η Μπέρμιγχαμ Σίτι, στην οποία κάνει κουμάντο μια επενδυτική εταιρεία από το Χόνγκ Κονγκ, πλασάρεται τρίτη, για λόγους που θα αναφερθούν στη συνέχεια.
Ωστόσο, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και τα πράγματα που γίνονται σωστά στον ουαλικό σύλλογο. Οι ιδιοκτήτες της έχουν αποδείξει πως είναι ενεργοί στην κοινότητα, επενδύοντας τόσο στην ομάδα όσο και στην πόλη. Είναι συχνά παρόντες στο Ρέξαμ, αλληλεπιδρούν με τον ντόπιο κόσμο της ομάδας. Το ντοκιμαντέρ δεν παραβλέπει δυσάρεστες πτυχές της ιστορίας της Ρέξαμ και της τοπικής κοινότητας. Συγκριτικά, η ιστορία αυτή βρίσκεται μίλια μακριά από ακραίες και προκλητικές περιπτώσεις όπως της Τσέλσι και της Νιουκάστλ. Δεν μπορεί όμως να υπάρξουν πολλές τέτοιες ιστορίες.
Είναι βιώσιμο το μοντέλο;
Αν κάποιος σήμερα αγοράσει μία ομάδα με σκοπό να της φέρει τρόπαια και δόξα, το πιθανότερο είναι να αποτύχει, χειροτερεύοντας την κατάσταση για όλους. Όσο το αγγλικό παιχνίδι γεμίζει με ξένους, φιλόδοξους λεφτάδες, γίνεται όλο και πιο προφανές πως δεν είναι δυνατόν να κερδίσουν όλοι. Έχουμε zero-sum game, η άνοδος του ενός προϋποθέτει την πτώση του άλλου. Όταν μία ομάδα κερδίζει, κάποια άλλη χάνει. Ο Αμπράμοβιτς στην Τσέλσι, οι Γκλέιζερς στη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ και οι Άραβες του Άμπου Ντάμπι στην Μάντσεστερ Σίτι ήταν πρωτεργάτες και δημιουργοί του «κινήματος». Όταν ξεκίνησαν την εισροή άφθονου χρήματος στις ομάδες τους, οι υπόλοιποι δεν ξόδευαν τα ίδια.
Σήμερα, όπου μία εκ των ομάδων της Πρέμιερ Λιγκ κατέχεται κυριολεκτικά από ολόκληρο ένα ξένο κράτος, φαίνεται πως κανένας δισεκατομμυριούχος, νέος ιδιοκτήτης δεν μπορεί να υποσχεθεί λαμπερές στιγμές δόξας στο υπερκορεσμένο αυτό περιβάλλον. Ανάλογα με τα επίπεδα ματαιοδοξίας του, δύναται το πέρασμά του από τον σύλλογο να μην του κάνει κακό μόνο σε επίπεδο ταυτότητας στην κοινότητα, αλλά επίσης αγωνιστικά και οικονομικά σε μακροπρόθεσμη κλίμακα. Τέτοιες εμπειρίες βίωσαν ομάδες όπως η Μπλάκμπερν, η Σάντερλαντ κι η Πόρτσμουθ.
Όμως, τι επιλογές υπάρχουν; Ένας σύλλογος που, θεωρητικά, αντιστέκεται και μένει πιστός στην ταυτότητά του και δεν παραχωρείται σε κάποια άγνωστη υπερδύναμη, έχει μόνο κάτω να κοιτά. Δεν είναι μόνο η Πρέμιερ Λιγκ απαγορευμένος χώρος. Η Τσάμπιονσιπ είναι γεμάτη μνηστήρες για την Πρέμιερ, και ακόμη και στην κάποτε αθώα League One, περνάνε τρέχοντας ομάδες όπως η Ρέξαμ, αλλά και η Μπέρμιγχαμ των 111 βαθμών τη σεζόν που μας πέρασε.
Το τελευταίο καλοκαίρι, η «πραγματική» ομάδα του Μπέρμιγχαμ έκανε σμπαράλια το προηγούμενο ρεκόρ μεταγραφής για ομάδα της League One, πληρώνοντας 15 εκατομμύρια λίρες στην Φούλαμ για τον Τζέι Στάνσφιλντ. Βασικά, όλο το top-3 ακριβότερων μεταγραφών στην ιστορία της κατηγορίας αποτελείται από περυσινές μεταγραφές των «Μπλε». Στην πέμπτη θέση είναι τα τρία εκατομμύρια της Χάντερσφιλντ για τον Τζο Τέιλορ, επίσης την προηγούμενη χρονιά, και στην έκτη θέση τα δύο εκατομμύρια της Ρέξαμ για τον Σαμ Σμιθ, που αποτελεί και την ακριβότερη μεταγραφή των Ουαλών, μόνο μέχρι την επόμενη.
Όλοι οι σύλλογοι έβγαλαν από τα ταμεία τους σχεδόν 56 εκατομμύρια λίρες, φτάνοντας σε ύψη μεγαλύτερα απ’ όλες τις προηγούμενες οκτώ χρονιές μαζί! Φυσικά όμως, είναι παραπλανητικό να πούμε πως κάθε μία από τις 24 ομάδες ξόδεψε κατά μέσο όρο 2,3 εκατομμύρια. Οι λίστες εξόδων και η τελική βαθμολογία μοιράζονται πολλά κοινά – όχι μόνο η Μπέρμιγχαμ κι η Ρέξαμ τερμάτισαν πρώτη και δεύτερη αντίστοιχα, οι «Μπλε» δεν σταμάτησαν πριν φτάσουν τους 111 πόντους-ρεκόρ σε 46 αγωνιστικές. Κανένας σύλλογος στην Αγγλία δεν έχει φτάσει ποτέ κοντά σε τόσο μεγάλο νούμερο.
Φαίνεται πως σιγά σιγά, χάνεται η μαγεία της πυραμίδας, η ιδέα πως, αφού όλες οι ομάδες αγωνίζονται στην ίδια κλίμακα, οποιαδήποτε μπορεί να ανέβει και να πέσει. Παραδείγματα σαν τα προαναφερθέντα δείχνουν πως η πυραμίδα, που αποτελεί από πάντα ένα από τα δυνατά σημεία του αθλήματος, «μπασταρδεύεται» προς μία μορφή που αν θέλεις να έχεις την οποιαδήποτε ελπίδα να ανέβεις, οφείλεις να έχεις χρήματα και να τα σκάσεις χοντρά, μία επένδυση που μάλλον ελάχιστα διαφέρει από τον υπόλοιπο εταιρικό κόσμο. Σε κάθε άλλη περίπτωση, ο εκάστοτε σύλλογος περιορίζεται σε ένα χαμηλό ταβάνι, μέχρι εκεί όπου ξεκινά η παρουσία συλλόγων που μπορούν και ξοδεύουν πολύ περισσότερα απ’ όσα μάλλον θα έπρεπε. Η πυραμίδα σταματάει να έχει πραγματική ροή, και γίνεται κάτι διαφορετικό, πιο στάσιμο.
Οι συνέπειες δεν περιορίζονται μόνο σε ψαλιδισμένα όνειρα για τίτλους. Μεταγραφές ποσών, όπως των παραπάνω, αυξάνουν τεχνητά τον πληθωρισμό, οδηγώντας όλες τις ομάδες να ξοδεύουν περισσότερα με την ελπίδα πως θα δείξουν ένα τουλάχιστον ανταγωνιστικό πρόσωπο. Η οικονομική ανασφάλεια έχει οδηγήσει πολλές φορές, δυστυχώς, μέχρι και στην διάλυση συλλόγων με πλουσιότατη ιστορία, όπως η Μπέρι, η Χέρεφορντ Γιουνάιτεντ και η Μάκλσφιλντ Τάουν. Ένας φίλαθλος που εκτιμά την αυθεντικότητα στον σύλλογο που υποστηρίζει μάλλον πρέπει να συμφιλιώνεται με το ποδόσφαιρο σε χαμηλότερες κατηγορίες, αν θέλει να ελπίζει ακόμα και στην επιβίωση.
Μία μερίδα φιλάθλων έχει πάρει πολύ πιο δραστικά μέτρα. Φέτος, η Γιουνάιτεντ οφ Μάντσεστερ, η ομάδα που δημιούργησαν οπαδοί των «Κόκκινων Διαβόλων» που δεν γούσταραν που ο σύλλογός τους εξαγοράστηκε από τους Γκλέιζερς, κλείνει αισίως 20 χρόνια λειτουργίας. Φίλαθλοι της Λίβερπουλ δημιούργησαν τη δική τους Λίβερπουλ, που φέρει το AFC ως affordable football club (!), το 2008 ως αντίδραση στις τιμές των εισιτηρίων του Άνφιλντ, μία ακόμα συνέπεια του άκρατου ξοδέματος στο ποδόσφαιρο. Το 2020, για παρόμοιους λόγους φίλοι της Άρσεναλ ίδρυσαν την Ντάιαλ Σκουέρ. Αν μετράμε την επιτυχία με βάση τα πεπραγμένα στο χορτάρι, δεν μπορεί να λείπει από τη κουβέντα η Γουίμπλεντον, η ομάδα που υπάρχει μόνο και μόνο επειδή ο αυθεντικός σύλλογος κλάπηκε, άλλαξε όνομα και μεταφέρθηκε σε άλλη πόλη.
Και τι θα μπορούσε να γίνει;
Πολλοί θα υποστηρίξουν πως η τροπή που παίρνουν οι σύλλογοι στο Νησί είναι αναπόφευκτη και μονόδρομος, ωστόσο δεν πιστεύουμε πως αυτό είναι αλήθεια. Οι φίλαθλοι και πρέπει, και μπορούν να έχουν μεγαλύτερη εξουσία στους συλλόγους που ακολουθούν, και υπάρχει ένα πολύ καλό, εφαρμοσμένο παράδειγμα που ακολουθεί αυτό το μοτίβο. Στη Γερμανία, οι ομάδες έχουν καταφέρει σε πολύ μεγάλο βαθμό να μείνουν στα χέρια του κόσμου τους, χάρη στον «κανόνα του 50+1», ο οποίος προβλέπει οι φίλαθλοι να κατέχουν τουλάχιστον τις μισές συν μία μετοχές του συλλόγου, ώστε να διατηρούν το δικαίωμα να απορρίψουν οποιαδήποτε αλλαγή προτείνεται από τους υπόλοιπους μετόχους και φαίνεται πως δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα των οπαδών. Πολλοί επενδυτές και μνηστήρες ομάδων έχουν πολεμήσει τον κανόνα, καταδεικνύοντας έτσι περαιτέρω την σημασία του.
Με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις που έχουν επιτραπεί λόγω προΰπαρξης του κανόνα (πχ Λεβερκούζεν, Βόλφσμπουργκ), οι γερμανικές ομάδες «τρέχουν» από τους οπαδούς τους. Έτσι έχουν καταφέρει να κρατήσουν τις τιμές των εισιτηρίων χαμηλές (κάτι για το οποίο μιλάνε συχνά όταν έχουν εκτός έδρας αγώνα στην Αγγλία) και τις μπύρες στις κερκίδες (κάτι για το οποίο μιλάνε οι Άγγλοι όταν βλέπουν ποδόσφαιρο στη Γερμανία). Παραφωνίες και προβλήματα υπάρχουν, και τότε είναι που οι Γερμανοί κατεβαίνουν στους δρόμους, ανεβάζουν εμπρηστικά πανό και πολεμάνε με όποιον τρόπο έχουν διαθέσιμο για να υπερασπιστούν την αυτοδιάθεση των συλλόγων και των παραδόσεών τους.
Πίσω στην Αγγλία, δεν έχει υπάρξει κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια (ή και πρωτοβουλία) με αντίστοιχες φιλοδοξίες. Ο περιορισμός του κινδύνου της «άγριας δύσης» έχει περιοριστεί σε μέτρα Financial Fair Play και Salary Cap, τα οποία όμως έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικά και πολλές φορές αδύνατον να εφαρμοστούν. Οι διοικήσεις των συλλόγων καταφέρνουν και βρίσκουν παραθυράκια και γκρίζες ζώνες που μπορούν να εκμεταλλευτούν, και στην τελική μπορούν και απλά να παρεμποδίσουν τις έρευνες με χρονοβόρες νομικές μάχες. Η περίπτωση της Μάντσεστερ Σίτι, που έχει λάβει τη μεγαλύτερη δημοσιότητα, είναι επί χρόνια ενεργή κι ακόμη περιμένουμε κάποια τελική ετυμηγορία, η οποία θα θέσει ένα πολύ βαρύ προηγούμενο, προς όποια κατεύθυνση κι αν κινηθεί. Αυτά βέβαια αφορούν μόνο το οικονομικό κομμάτι και τις ελευθερίες που μπορεί να φτάσει ένας ιδιοκτήτης, χωρίς να εγείρεται καν το ζήτημα της ταυτότητας της ομάδας και της θέσης της στην τοπική κοινότητα.
Μία σπάνια κατάκτηση στον τομέα αυτόν έχει έρθει από τους φίλους της Λίβερπουλ. Η δημόσια κατακραυγή που περίμενε στη γωνία τους συνωμότες της Ευρωπαϊκής Σούπερ Λιγκ πίσω στο 2021 έπεισε τους ιθύνοντες της ομάδας του Μέρσεϊσαϊντ να δημιουργήσουν ένα συμβούλιο οπαδών, με άτομα από τον σύνδεσμο Spirit of Shankly, το οποίο έχει πραγματικό λόγο σε ζητήματα που αφορούν την προσωπικότητα της Λίβερπουλ. Η σχέση της ομάδας με τον κόσμο της έχει βελτιωθεί έκτοτε, χάρη φυσικά κυρίως και στις αγωνιστικές επιτυχίες της.
Αυτή την περίοδο είναι στα σκαριά των Βρετανών νομοθετών το Football Governance Bill, ένα νομοσχέδιο που προβλέπει τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου, δημόσιου φορέα με κεντρικούς στόχους την οικονομική ευρωστία των αγγλικών συλλόγων, την χρηματοοικονομική ανθεκτικότητα του συστήματος και την προστασία της κληρονομιάς και της ιστορίας που φέρουν οι ομάδες. Σε δεύτερο βαθμό, θα έχει επίσης λόγο σε ζητήματα όπως ο αγωνιστικός ανταγωνισμός, η ανάπτυξη και οι επενδύσεις στο αγγλικό ποδόσφαιρο. Ίσως η πιο συγκεκριμένη υπόσχεση που έρχεται με το νομοσχέδιο να είναι η αναφορά στην αξιολόγηση νυν και επίδοξων ιδιοκτητών, λειτουργώντας έναν μηχανισμό ασφαλείας για να μεριμνά για την επαρκή κατανομή των οικονομικών πόρων στο επαγγελματικό ποδόσφαιρο.
Θεωρητικά, το νομοσχέδιο θα μπορούσε να αλλάξει σημαντικά το περιβάλλον του αθλήματος στο Νησί, σε κάτι που θυμίζει περισσότερο τη Γερμανία, χωρίς όμως να δίνει στους οπαδούς το πάνω χέρι. Έχοντας και την εμπειρία από τα αποτελέσματα προηγούμενων προσπαθειών ρύθμισης του status quo, καλό θα ήταν να μη πάρουμε ακόμη τίποτα τοις μετρητοίς.
Το ποδόσφαιρο δεν είναι, στην ουσία, ούτε επιχείρηση ούτε ψυχαγωγία, κι όμως έτσι αντιμετωπίζεται σήμερα. Δε θα έπρεπε να είναι μόδα για κάθε πλούσιο να έχει τουλάχιστον μία ομάδα, και σίγουρα δεν πρέπει να είναι εργαλείο κρατικής προπαγάνδας. Είναι ένα άθλημα που έχει φτάσει στη θέση που είναι χάρη στα εκατομμύρια των ανθρώπων που το αγαπάνε ανά την υφήλιο. Ο κάθε σύλλογος που φέρει το όνομα της τοπικής κοινότητας είναι πνευματική της ιδιοκτησία, και κάθε επιχειρηματίας που θέλει να διεκδικήσει τα ηνία της, οφείλει να αποδείξει πως το αξίζει και ξέρει που μπλέκεται. Μέχρι να θυμηθούμε ότι ακόμη και παγκόσμια brands σαν τη Μάντσεστερ Σίτι και την Τσέλσι είναι σύλλογοι της γειτονιάς τους και όχι μηχανές που ποτίζονται με λεφτά και ανθίζουν τρόπαια, είναι δύσκολο να έχουμε οποιαδήποτε ελπίδα για το μέλλον…
