Πριν 76 χρόνια ιδρύθηκε η «Νιούκαστλ». Όχι όμως κάπου μακριά, αλλά στα προάστια της Αθήνας και συγκεκριμένα στο Περιστέρι.
Έχουμε 1947 και η Ελλάδα είναι λαβωμένη. Ο λόγος, ο εμφύλιος, που από το τέλος της Κατοχής, συνεχίζει και σκοτώνει την χώρα. Αυτή την φορά «εκ των έσω». Πολιτική αστάθεια, κοινωνικός διχασμός, διώξεις, τρομοκρατία, ανεργία, πείνα.
Σε μια λαϊκή γειτονιά, προάστιο της Αθήνας, με προσφυγική ιστορία, ξεκινά το σκάψιμο της γης. Συγκεκριμένα στην Ανθούπολη, το 1933 ανακοινώνεται η ίδρυση της εταιρίας με την επωνυμία «Λιγνιτωρυχεία Αττικής Α.Ε.» και κάπως έτσι, δύο χρόνια αργότερα αρχίζει, με βασιλικό διάταγμα, η εξόρυξη λιγνίτη στο Περιστέρι. Συγκεκριμένα στο Κάρβουνο, όπως θα ονομαστεί η περιοχή λόγω της δραστηριότητάς της, απασχολούνται 350-450 εργάτες που εργάζονται σε βάθος 80 και 100 μέτρων. Εξάγουν 100-150 τόνους λιγνίτη την ημέρα.
Την περίοδο της Κατοχής το λιγνιτωρυχείο περνά σε ιταλικά χέρια και μετονομάζεται σε «Agenta Carboni Italiani». Λειτουργεί ασταμάτητα και αποδεικνύεται άκρως παραγωγικό και κερδοφόρο για τους Ιταλούς. Αυτή η περίοδος, πάντως, χαρακτηρίστηκε από μια δυναμική απεργία με αιτήματα τη βελτίωση του συσσιτίου, την αύξηση των μισθών και ενοίκιο για τις κατοικίες καθώς οι περισσότεροι εργάτες ήταν εξειδικευμένοι εργάτες από τα νησιά των Κυκλάδων, Μήλο, Σέριφο. Τα αιτήματα τους εισακούστηκαν, η απεργία ήταν επιτυχημένη και η ιταλική διοίκηση υποχρεώθηκε να υποχωρήσει. Ιστορικά, όμως, η κομβικότερη συμβολή του λιγνιτωρυχείου του Κάρβουνου αποτελεί η συμμετοχή του στην Αντίσταση. Ανάμεσα στους εργαζόμενους στο λιγνιτωρυχείο, πρωτεργάτες της Αντίστασης στο Περιστέρι είναι οι Θανάσης Γκουνενιώτης και η Θεοδώρα Δαβέτα που εκτελέστηκαν από το μεταβαρκιζιανό καθεστώς.
Που κολλά όμως το ποδόσφαιρο; Επιστρέφουμε στο 1947. Το παλιό λιγνιτωρυχείο στα όρια της πόλης του Περιστερίου, στο Κάρβουνο, ακόμα καπνίζει και μαυρίζει τον ουρανό. Εκεί, παρά τις αντίξοες εργασιακές συνθήκες, τις αναπνευστικές ασθένειες, τις συχνές καθιζήσεις εδάφους, τα βυθισμένα σπίτια και τα διαλυμένα κορμιά, ο «χτύπος» του ποδοσφαίρου καλά κρατεί. Σε ένα οικόπεδο στα Αρμένικα, τη συνοικία με την έντονη προσφυγική επιρροή, ιδρύεται ένας νέος ποδοσφαιρικός σύλλογος. Και θα έχει το ίδιο όνομα με μια ομάδα 3,600 χιλιόμετρα μακριά!
Οι εργάτες του λιγνιτωρυχείου στο Κάρβουνο ιδρύουν τη «Νιούκαστλ». Και όχι τυχαία. Το οικόπεδο στο οποίο η ομάδα έδινε τους εντός έδρας αγώνες της χάρισε στους ιδρυτές της η αγγλικών συμφερόντων εταιρεία ηλεκτρισμού «Πάουερ». Ο σύλλογος της «Νιουκάστλ» του Περιστερίου, σαφώς επηρεασμένος από την ιστορία της περιοχής, άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ορυχεία και μέσω «αγγλικής» βοήθειας, αγωνίστηκε για μερικούς μήνες στο ξερό των Αρμένικων. Αλλά γιατί συγκεκριμένα Νιούκαστλ; Γιατί να επιλεχθεί μια αγγλική ομάδα, τόσο μακριά, μια εποχή όπου ο σύλλογος με τα ασπρόμαυρα δεν ήταν και τόσο δημοφιλής στα πέρατα του κόσμου;
Η Βόρεια και Βορειοανατολική Αγγλία «χτίστηκε» από το κάρβουνο. Κάποτε ήταν το «μαύρο αίμα», που κυλούσε στις «φλέβες» της αγγλικής οικονομίας. Επηρέασε γενιές και γενιές, από την Εποχή του Χαλκού και την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι και τη νεότερη βρετανική ιστορία, προκάλεσε μια… Βιομηχανική Επανάσταση τον 19ο αιώνα και αμέτρητες ιστορικές απεργίες τον 20ο αιώνα. Σε περιοχές όπως η Νοθούμπερλαντ, το Ντάραμ και το Γιόρκσιρ το κάρβουνο και η εξόρυξή του έδωσε τροφή σε εκατομμύρια οικογένειες, αλλά στέρησε τη ζωή σε άλλες τόσες. Απάνθρωπες εργασιακές συνθήκες στα έγκατα της γης, καταρρεύσεις ορυχείων, κατολισθήσεις, εκρήξεις, ρύπανση, καρκίνος. Η ζωή των κατοίκων της Βόρειας Αγγλίας ήταν βαμμένη «μαύρη».
Άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ορυχεία είναι η ιστορία της πόλης του Νιούκαστλ. Ο άνθρακας ήταν ο «βασιλιάς» της οικονομίας και τροφοδοτούσε βιομηχανίες όπως ο χάλυβας και η βαριά μηχανική. Στο αποκορύφωμά του το 1913, το εργοστάσιο «Γκρέιτ Νορθ Κόουλφιλντ» απασχολούσε σχεδόν 250.000 άνδρες, παράγοντας πάνω από 56 εκατομμύρια τόνους άνθρακα κάθε χρόνο από περίπου 400 ορυχεία. Η Βορειοανατολική Αγγλία, με έδρα το Νιούκαστλ, παρήγαγε το 25% του άνθρακα της Βρετανίας το 1913 και το έθνος εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τον «ανθρακοφόρο καπιταλισμό». Πολλές πόλεις όπως το Σίχαμ Χάρμπορ, το Ίσινγκτον, το Μπέντλινγκτον, το Άσινγκτον, αλλά και το Νιούκαστλ όφειλαν την ύπαρξή τους στον άνθρακα και η εξόρυξη του ήταν το επίκεντρο ολόκληρης της κοινότητας. Τα μηχανοστάσια και οι τροχοί τους κυριαρχούσαν στον ορίζοντα. Τα σπίτια ήταν χτισμένα κοντά στα ορυχεία και τα εργοστάσια. Οι κοινότητες ήταν δεμένες με τους δικούς τους κοινωνικούς συλλόγους, τις κοινοτικές εγκαταστάσεις και τις… ποδοσφαιρικές ομάδες.
Ένας είναι ο ποδοσφαιρικός σύλλογος, που από το 1892, ύστερα από την ένωση των Νιούκαστλ Ιστ Εντ και Νιούκαστλ Γουέστ Εντ, έχει κυριαρχήσει τις ζωές των κατοίκων της πολυπληθέστερης πόλης της Βορειοανατολικής Αγγλίας. Η Νιούκαστλ Γιουνάιτεντ. Και παρά το γεγονός ότι εκπροσωπούσε από τα τέλη του 19ου αιώνα εκατομμύρια κατοίκους της πόλης και των γύρω περιοχών, συμπεριλαμβανόμενων και τους χιλιάδες εργάτες των ανθρακωρυχείων, ουδέποτε η ιστορία της ομάδας δεν επηρεάστηκε άμεσα από τον ορυκτό πλούτο της ντόπιας γης.
Το ψευδώνυμο «Οι Ανθρακωρύχοι», το οποίο χρησιμοποιείται εκτενώς από αθλητικά μέσα και ποδοσφαιρικούς φιλάθλους στην χώρα μας για την ομάδα με τα ασπρόμαυρα είναι… ελληνική εφεύρεση! Τα επίσημα παρατσούκλια της Νιούκαστλ Γιουνάιτεντ είναι «The Magpies» (μετ. «Οι Καρακάξες»), λόγω των διαχρονικών ασπρόμαυρων εμφανίσεων της, που παραπέμπουν στα συνήθη για την πόλη πτηνά και «The Toon» (μετ. «Η Πόλη»), από τον τρόπο που οι ντόπιοι προφέρουν στην ντοπιολαλιά τους την λέξη «town».
Αυτή, η ελληνική ιδιοτροπία, όμως, θα λέγαμε ότι δεν ήταν και δεν είναι εντελώς άστοχη. Το ψευδώνυμο αυτό πήγαζε από την εικόνα που είχε τον 20ο αιώνα ο κόσμος για την Βόρεια Αγγλία και τους κατοίκους της. Ταλαιπωρημένοι, καλυμμένοι στην μαύρη σκόνη άνθρωποι, από οικογένειες της εργατικής τάξης. Αυτή την εικόνα είχαν και τα μέλη της τοπικής κοινωνίας του Περιστερίου κατά τον εμφύλιο για το Νιούκαστλ. Και από αυτή εμπνεύστηκαν, με αυτή ταυτίστηκαν. Και κάπως έτσι «βάφτισαν» τα νέα τους ποδοσφαιρικά όνειρα και πλάνα.
Και ύστερα, η «Νιούκαστλ» Περιστερίου οργανώθηκε για τα καλά. Μέσα στο 1947, από μια παρέα σιδεράδων, συγκεκριμένα από τους Ιωάννη Αγαπίου, Σπυρίδωνα Γαβριελάτο, Νικόλαο Σατραζανίδη, Γεώργιο Ζαχαρόπουλο, Αγκόπ, Αναστάσιο Τσαρικτζιάν και Ιωάννη Βορώβο, ιδρύεται ο Ήφαιστος Περιστερίου, με σήμα έναν κόκκινο πυρσό και με χρώματα το λευκό και το κόκκινο. Γύρω από αυτό το πρώτο γήπεδο στη μέση του πουθενά, με μοναδική συντροφιά τα τσαντίρια των τσιγγάνων, απλώθηκε σιγά σιγά και μια νέα γειτονιά, με τα περισσότερα σπίτια της κτισμένα λαθραία μέσα στη νύχτα. Το ποδοσφαιρικό τοπίο της εποχής ήταν ξερό νταμάρι, συρματόπλεγμα και τσιμεντόλιθοι με αυτοσχέδιες κερκίδες τους τσιμεντένιους σκελετούς από τα γειτονικά πανωσηκώματα που γέμιζαν κόσμο τις Κυριακές.
Το 1956 το Κάρβουνο, που γέννησε μια ολόκληρη ποδοσφαιρική ομάδα, έκλεισε. Οι στοές προχωρούσαν βόρεια κάτω από τα σπίτια της Ανθούπολης. Καθιζήσεις, ρωγμές , εκρήξεις από τα φουρνέλα, ξεσηκώθηκαν οι κάτοικοι. Ένα βράδυ, τον Μάιο του 1956, άρχισαν να κτυπάνε οι καμπάνες. Τη συνέχεια της ιστορίας του Ηφαίστου Περιστερίου και του Κάρβουνου μπορείτε να την διαβάσετε στο βιβλίο «Ο Φονέας και ο φονιάς» του Δημήτρη Κωστόπουλου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος (Οκτώβριος 2015).
Μεγάλη πηγή πληροφοριών αποτέλεσε το άρθρο του Μάκη Διόγου για το epohi.gr (Η «Νιούκαστλ» του Περιστερίου, 12 Ιουνίου 2022)
